Dobrowolny ZUS – szansa dla przedsiębiorców czy ryzyko dla systemu?

Pomysł wprowadzenia dobrowolnych składek na ZUS dla przedsiębiorców od lat pojawia się w debacie publicznej. Zwolennicy argumentują, że obecny system jest zbyt obciążający dla małych firm i hamuje rozwój przedsiębiorczości. Przeciwnicy ostrzegają jednak przed groźnymi konsekwencjami fiskalnymi, które mogą zagrozić stabilności systemu ubezpieczeń społecznych. Jak wygląda obecny system składek w Polsce? Jakie mogłyby być skutki wprowadzenia dobrowolnego ZUS-u?

Obecny system składek ZUS dla przedsiębiorców

Polscy przedsiębiorcy mają kilka różnych modeli opłacania składek na ZUS, w zależności od wielkości firmy, rodzaju działalności i okresu jej funkcjonowania.

Standardowa składka ZUS – Każdy przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą (JDG) zobowiązany jest do opłacania składek niezależnie od dochodu. W 2024 roku pełna składka ZUS wynosi około 1 600 zł miesięcznie (bez dobrowolnej składki chorobowej), a wraz z podatkiem dochodowym i składką zdrowotną obciążenie sięga nawet 2 000 zł.

Mały ZUS Plus – Przedsiębiorcy o niższych przychodach (średni miesięczny dochód nieprzekraczający 200% minimalnego wynagrodzenia) mogą skorzystać z ulgi, płacąc składki od faktycznego dochodu. Program ten jest dostępny przez maksymalnie 36 miesięcy w ciągu 60 miesięcy prowadzenia działalności.

Ulga na start i preferencyjne składki – Nowi przedsiębiorcy przez pierwsze 6 miesięcy są zwolnieni ze składek na ubezpieczenie społeczne (opłacają jedynie składkę zdrowotną). Następnie przez kolejne 24 miesiące mogą płacić preferencyjne składki, które wynoszą około 400–500 zł miesięcznie.

Składki dla spółek kapitałowych i wspólników – W przypadku spółek z o.o. składki na ZUS obowiązują tylko w określonych sytuacjach, np. gdy wspólnik prowadzi jednoosobową spółkę. Natomiast w spółkach jawnych, cywilnych i komandytowych wspólnicy traktowani są jak indywidualni przedsiębiorcy i podlegają standardowym zasadom opłacania składek.

Dobrowolny ZUS – rewolucja czy zagrożenie?

Zwolennicy dobrowolnego ZUS-u podkreślają, że obowiązkowe składki są zbyt wysokie, zwłaszcza dla małych firm i freelancerów, którzy nie generują regularnych dochodów. Twierdzą, że umożliwienie przedsiębiorcom samodzielnego decydowania o ubezpieczeniu społecznym zwiększyłoby liczbę nowo zakładanych działalności, poprawiło płynność finansową firm i ograniczyło szarą strefę.

Z kolei przeciwnicy tego rozwiązania ostrzegają przed wieloma zagrożeniami. Najważniejsze z nich to:

Zmniejszenie wpływów do systemu ubezpieczeń społecznych – ZUS jest systemem repartycyjnym, co oznacza, że obecnie pracujący finansują emerytury i świadczenia obecnych seniorów. Jeśli duża część przedsiębiorców przestałaby płacić składki, budżet systemu emerytalnego mógłby się załamać.

Ryzyko ubóstwa w przyszłości – Dobrowolność składek oznacza, że wielu przedsiębiorców mogłoby zrezygnować z oszczędzania na emeryturę, co w przyszłości skutkowałoby brakiem środków do życia i koniecznością finansowania ich przez państwo z budżetu.

Wzrost nierówności między przedsiębiorcami a pracownikami etatowymi – Obowiązkowe składki ZUS dla osób zatrudnionych na umowę o pracę powodują, że ich realne dochody są niższe niż osób samozatrudnionych. Wprowadzenie dobrowolnego ZUS-u mogłoby doprowadzić do masowego przechodzenia na działalność gospodarczą w celu unikania opodatkowania i składek.

Konieczność reformy całego systemu emerytalnego – Jeśli dobrowolny ZUS miałby funkcjonować długoterminowo, należałoby gruntownie zreformować polski system emerytalny, np. przechodząc na model kapitałowy (każdy odkłada środki na swoją przyszłą emeryturę). Wprowadzenie takiej zmiany wymagałoby jednak dużych nakładów finansowych i czasu.

Czy możliwe jest kompromisowe rozwiązanie?

Zamiast całkowitej dobrowolności składek, eksperci sugerują bardziej elastyczne rozwiązania, takie jak:

Niższe składki dla firm o niskich dochodach – Wprowadzenie systemu progresywnych składek, gdzie wysokość składki byłaby uzależniona od realnych dochodów przedsiębiorcy, mogłoby odciążyć mikrofirmy i freelancerów.

Dobrowolność tylko dla wybranych grup – Można rozważyć opcję, w której np. osoby prowadzące działalność jako dodatkowe źródło dochodu mogłyby dobrowolnie opłacać składki na ubezpieczenie społeczne.

Nowy system oszczędzania na emeryturę – Jeśli państwo zdecyduje się na dobrowolność składek, należałoby wprowadzić mechanizmy zachęcające przedsiębiorców do oszczędzania na emeryturę, np. poprzez specjalne fundusze emerytalne z ulgami podatkowymi.

Podsumowanie

Dobrowolny ZUS to temat, który budzi wiele emocji i nie da się go sprowadzić jedynie do prostej alternatywy „za” lub „przeciw”. Z jednej strony, obecne wysokie składki ZUS są realnym problemem dla polskich przedsiębiorców, szczególnie tych najmniejszych. Z drugiej, nagłe wprowadzenie pełnej dobrowolności mogłoby zdestabilizować cały system ubezpieczeń społecznych i prowadzić do długoterminowych problemów fiskalnych.

W debacie na ten temat brakuje konkretnej analizy skutków finansowych – zarówno dla budżetu państwa, jak i dla przyszłych emerytów. Warto zastanowić się, czy zamiast radykalnej zmiany nie lepiej byłoby skupić się na stopniowych reformach, które rzeczywiście poprawią sytuację polskich przedsiębiorców, nie narażając jednocześnie stabilności całego systemu.